Thursday, January 11, 2018

วิทยาลัยชุมชนมุกดาหาร กับบทบาทการเป็นหน่วยจัดการย่อยร่วมกับ สสส. ในระดับพื้นที่ (NODE)

วิทยาลัยชุมชนมุกดาหาร สถาบันอุดมศึกษาเพื่อชุมชน ได้มีความพยายามที่จะดำเนินการตามบทบาทหน้าที่ของสถาบันการศึกษา ที่ทำหน้าที่ใกล้ชิดกับชุมชนให้มากที่สุด เพื่อให้บริการทางวิชาการแก่ชุมชนให้เกิดประโยชน์อย่างเต็มที่ เพื่อเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชน ซึ่งเป็นเป้าหมายสูงสุดของการจัดตั้งวิทยาลัยชุมชน กระกระบวนการการทำหน้าที่ ประสาน เชื่อมโยงให้เกิดการบูรณาการการทำงานของทุกภาคส่วนไปสู่ชุมชน

การทำหน้าที่เป็น "หน่วยจัดการร่วม สสส.จังหวัดมุกดาหาร" ของวิทยาลัยุมชนมุกดาหาร ได้ดำเนินการตามแนวทางที่ สสส. กำหนด จากการประกาศรับสมัครการสนับสนุนทุนโครงการสร้างเสริมสุขภาพขนาดเล็กของสำนักสร้างสรรค์โอกาสและนวัตกรรม (สำนัก 6) สำนักกอลทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) และหน่วยงาน/องค์กรของชุมชนต่างๆ ได้รับการสนับสนุนทุนเพื่อดำเนินการ ภายใต้โครงการสร้างเสริมสุขภาพขนาดเล็ก จำนวน ๓๐ พื้นที่ กิจกรรม ๖ เมนู ได้แก่

    (๑) โครงการลด ละ เลิก การดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ในงานบุญ งานประเพณี (จุดเน้น เพื่อให้ชุมชนเกิดข้อตกลงร่วมในการกำหนดประเภทงานบุญ งานประเพณีปลอดแอลกอฮอล์)
    (๒) โครงการ การจัดการขยะ (จุดเน้น ครัวเรือนมีการคัดแยกขยะและใช้ประโยชน์จากขยะ)
    (๓) โครงการส่งเสริมการบริโภค ผัก ผลไม้เพื่อสุขภาพในโรงเรียน (จุดเน้น แม่ครัวมีการปรับพฤติกรรมโดยการปรุงอาหารกลางวันตามรายการที่มีการกำหนดไว้ทุกมื้อ)
    (๔) โครงการ การผลิตและบริโภคผักปลอดสารเคมีในครัวเรือน (จุดเน้น ครัวเรือนมรการปลูกผักเพื่อบริโภคโดยไม่ใช้สารเคมี)
   (๕) โครงการสร้างเสริมสุขภาพผู้สูงอายุในชุมชน (จุดเน้น การสนับสนุนให้ชมรมผู้สูงอายุในระดับหมู่บ้านหรือชุมชนมีศักยภาพและคามเข้มแข็ง ในการเป็นกลไกสำคัญที่มีบทบาทสนัสนุนการสร้างเสริมสุขภาพให้แก่ผู้สูงอายุ)
   (๖) โครงการ การจัดการจุดเสี่ยงเพื่อป้องกันอุบัติเหตุในชุมชน (จุดเน้น กระบวนการมีส่วนร่วมในการแก้ไขจุดเสี่ยงของสมาชิกในชุมชน และปฏิบัติตามข้อตกลงร่วมในการแก้ไขจุดเสี่ยงและพฤติกรรมที่สัมพันธ์กับจุดเสี่ยงที่ชุมชนจะแก้ไข)

วิทยาลัยชุมชนมุกดาหาร ทำหน้าที่ NODE โดยบทบาทที่ำคัญ คือ การเชิญชนพื้นที่ต่างๆเสนอโครงการเพื่อขอรับการสนับสนุนจาก สสส. การกำกับดูแล สนับสนุนการดำเนินงานตามโครงการ การติดตาม รายงานผลการดำเนินงาน หรือกล่าว่า ทำหน้าที่ให้การสนับสนุนในทุกขั้นตอนของการดำเนินงานโครงการขนาดเล็ก ที่จะขอรับการสนัสนุนจาก สสส. ตามแนวทางที่ สสส. กำหนด ตลอดจนกรพัฒนาศักยภาพพื้นที่ที่เข้าร่มโครงการ การสร้างทีมและเครือข่ายการทำงานของภาคีที่เกี่ยวข้อง ซึ่งจังหวัดมุกดาหาร ที่พื้นที่/ชุมชนต่างๆ ที่ได้ขอรับทุนจาก สสส. มีจำนวน ๓๐ พื้นที่ ในทุกอำเภอ และทุกเมนู

บทาทที่สำคัญ ในฐานะ NODE ที่วิทยาลัยชุมชนมุกดาหาร ต้องดำเนินการ คือ
    (๑) การค้นหาภาคีรายย่อยขยายแนวร่วมการดำเนินงานสร้างเสริมสุขภาพ
    (๒) การพัฒนาข้อเสนอโครงการ
    (๓) การพัฒนาศักยภาพภาคีที่ได้รับทุนให้สามารถบริหารจัดการโครงการและดำเนินงานได้อย่างมีประสิทธิภาพตามแผนและเป้าหมายที่กำหนดไว้
    (๔) การติดตามหนุนเสริมการดำเนินงานโครงการ
    (๕) การถอดบทเรียนการดำเนินงาน
    (๖) การประชุมคณะทำงาน

ในช่วงวันที่ ๑๐-๑๑ ธันวาคม ๒๕๖๑ วิทยาลัยชุมชนมุกดาหาร ในฐานะ NODE จังหวัดมุกดาหาร ได้จัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ การรายงานผลการดำเนินงานตามโครงการแต่ละโครงการ ทั้ง ๓๐ พื้นที่ ทั้งนี้ ประเด็นสำคัญ คือ การออกแบบเก็บข้อมูลตัวชี้วัด การสะท้องผลลัพธ์โครงการ ทั้ง ๓๐ พื้นที่ โดยได้เชิญคณะทำงาน/ตัวแทนแต่ละพื้นที่ เข้ามาร่วมนำเสนอ เพื่อการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างกัน เป็นเวลา ๒ วัน

การออกแบบวงสะท้อนผลลัพธ์ ที่ได้ดำเนินการ มุ่งหวังที่จะให้มีการสังเคราะห์ผลลัพธ์โดยเปรียบเทียบการเปลี่ยนแปลงก่อน-หลัง แล้ว มีการคืนข้อมูลเป็นระยะๆหรือการจัดประชุมเพื่อสะท้อนผลลัพธ์เพื่อให้รู้ว่าควรจะปรับแผนหรือเดินหน้าอย่างไร ดังนั้น การดำเนินการในครั้งนี้ มีหลักการที่ดำเนินการ คือ
(๑) คุยเรื่องผลลัพธ์เป็นหลัก
(๒) ใช้ข้อมูลยืนยัน
(๓) ทำอย่างมีส่วนร่วม
(๔) ทำให้เป็นการเรียนรู้
(๕) ทำหลายรอบ

การดำเนินงานโครงการ ข้อมูลสำคัญ ประกอบด้วย
(๑) กิจกรรมตามโครงการ
(๒) ผลลัพธ์
(๓) ตัวชี้วัด
ทั้งสามอย่าง เป็นกรอบการดำเนินงานที่มีความสัมพันธ์กันและกำหนดไว้อย่างชัดเจน สามารถเป็นกรอบการดำเนินงานได้อย่างสะดวก ทั้งคณะทำงาน และใช้ในการติดตาม รายงานผลการดำเนินงาน

บทาทของหน่วยจัดการ "การสะท้องผล"(วิทยาลัยชุมชนมุกดาหาร) เป็นการสะท้องผลระดับโครงการย่อย และระดับหน่วยจัดการ ซึ่งต้องเตรียมการดังนี้
(๑) ศึกษาผลลัพธ์ที่ต้องการจาก "บันไดผลลัพธ์"
(๒) เตรียมทีม/ประเมินความเข้าใจของทีม
(๓) ซักซ้อม/ทำความเข้าใจโจทย์ผลลัพธ์
(๔) วางแผนลงพื้นที่ (แผนเก็บข้อมูล)
(๕) ติดตาม/ให้คำปรึกษา
(๖) สรุปบทเรียน

ในช่วงเวลา ๒ วันของการจัดเวทีแลกเปลี่ยนรู้พื้นที่ต่างๆที่ดำเนินการโครงการย่อย พบประเด็นที่น่าสนใจในการดำเนินงานโครงการ ...
(๑) แกนนำที่มีความสามารถในการนำเสนอ/มีจิตอาสา/แนวคิดใหม่ในการพัฒนา
(๒) รูปแบบการดำเนินการที่หลากหลาย(นอกเหนือจากการกำหนดไว้ในโครงการ)
(๓) เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ไม่เฉพาะประเด็นของโครงการย่อย มีประเด็นที่เป็นความสนใจร่วม
(๔) เกิดกิจกรรมการขยายผลมากกว่าที่กำหนดไว้ใน "ันได้ผลลัพธ์" ตัวอย่างรูป การขยายผลสู่การสร้างรายได้ที่มากขึ้น การขยายเครือข่ายการดำเนินงานในระดับชุมชน เป็นต้น
(๕) การปรับทิศทางการขยายผลในอนาคต
(๖) มีต้นแบบการพัฒนาที่สามารถเป็นตัวอย่าง/ข้อสรุปในการดำเนินกิจกรรมการขยายผลในอนาคต

วิทยาลัยชุมชน ในฐานะ NODE ที่ได้ทำหน้าที่ตามบทบาท และข้อมูลที่เกิดจากเวทีแลกเปลี่ยนในครั้งนี้ ก่อให้แนวคิดในอนาคต ได้หลายประการ ได้แก่
(๑) การพัฒนาและการขยายเครือข่ายในแต่ละประเด็น ให้กว้างมากขึ้น ในการลักษระของการทำงานเชิงบูรณาการในอนาคต
(๒) การสร้างความยั่งยืนของแต่ละเมนู จำเป็นต้องสร้างเครือข่ายการดำเนินงานในแต่ละประเด็น
(๓) การเปิดเวทีเพื่อการแลกเปลี่ยนที่มีความหลากหลายมากขึ้น

การทำหน้าที่ของวิทยาลัยชุมชนในฐานะสถาบันการศึกษาดังกล่าวมาแล้วข้างต้น ภายใต้การเป็นหน่วยจัดการร่วม สสส.จังหวัดมุกดาหาร สะท้องบทบาทที่เป็นจริงของการเป็น "แหล่งวิชการเพื่อชุมชน" ที่ประโยชน์โดยตรงต่อชุมชน

Tuesday, January 9, 2018

เส็งกลองจิ่ง...วิถีพื้นบ้าน ที่ควรค่าแก่การสืบทอดและเรียนรู้

"กลองจิ่ง"


"กลอง" เป็นวัฒนธรรมของชุมชนพื้นบ้าน ที่ใช้ในหลายวัตถุประสงค์ที่แตกต่างกัน แต่ที่เห็นชัดเจนและเข้าใจกันโดยทั่วไป คือ กลองเป็นเครื่องดนตรีที่ใช้ตีแล้วให้เสียงดัง และเป็นการนำเสียงของกลองมาใช้เพื่อประโยชน์ของการอยู่ร่วมกันของชุมชน จึงได้พบว่า กลองได้ถูกใช้เป็นสัญญาณบอกเหตุส่งข่าวเวลามีเรื่องอะไรเกิดขึ้น ตีสั้นตียาวเหมือนสัญญาณนกหวีดหรือสัญญาณควัน การแข่งจะแข่งความดังและส่งสัญญาณได้ดีกว่า ภาคอีสานเรียกว่าการเส็งกลอง (ข้อมูลเพิ่มเติมอิื่นๆ) 

การเส็งกลองจิ่ง เป็นวัฒนธรรมพื้นบ้านของประชาชนในจังหวัดมุกดาหารในหลายพื้นที่ เกือบทุกอำเภอ ที่มีการถือปฏิบัติมาอย่างยาวนาน จนถือไ้ว่าเป็นวิถีวัฒนธรรมชุมชน สำหรับกลองกิ่ง หรือกลองจิ่ง ตามคำบอกเล่าที่เล่าสืบต่อกันมา แหล่งกำเนิดเริ่มต้นเดิมนั้น เกิดขึ้นที่สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว คือ เมืองอัตปือ เมืองพวน เมืองสาละวัน สำหรับจังหวัดมุกดาหาร มีราษฎรส่วนใหญ่ในอำเภอดอนตาล จังหวัดมุกดาหาร เป็นชาวไทย เผ่ากะเลิง ซึ่งได้อพยพมาจากฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง โดยมีราชบุตรโคตร นำพาราษฎรมาตั้งถิ่นฐานชื่อว่า หัวดอนตาล (เกาะดอนตาล) และปลูกสร้างที่อยู่อาศัย และตั้งชื่อชุมชนว่า บ้านหัวดอนตาล ต่อมาได้เปลี่ยนเป็น บ้านดอนตาล วัฒนธรรมการแข่งขันกลองกิ่ง จึงได้นำมาแพร่หลายในอำเภอดอนตาล (ตามคำบอกเล่าของนายเฮือง จันทพันธ์ อายุ 85 ปี ให้ข้อมูลเมื่อปี 2550)
ในปี ๒๕๖๑ วิทยาลัยชุมชนมุกดาหาร ได้ดำเนินการโครงการจัดการความรู้เพื่อเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชน ภายใต้้กิจกรรม "สืบสานวัฒนธรรมชนเผ่า" โดยมีวัตถุประสงค์สำคัญ คือ การเผยแพร่และสร้างความตระหนักรู้ถึงคุณค่าของภูมิปัญญาของชุมชน ผ่านการจัดการแข่งขันกลองจิ่งขึ้นในงานกาชาดและงานของดีจังหวัดมุกดาหาร ประจำปี ๒๕๖๑ โดยมีคุณตาสุริจิตต์  จันทรสาขา ประธานสภาวัฒนธรรมของจังหวัดมุกดาหาร ได้ให้ข้อมูลที่น่าสนใจคือ ...
ประธานสภาวัฒนธรรมจังหวัดมุกดาหาร ได้ให้ข้อมูลถึงความเป็นมาของ "กลอง" ที่มีความสัมพันธ์กับวิถีชีวิตของชุมชน และความเป็นมาของการเส็งกลองในพื้นที่จังหวัดมุกดาหาร ซึ่งมีหลักการสำคัญของการแข่งขัน คือ ความดังของเสียงกลอง(ความนุ่มนวล จังหวะการตี) การแต่งกาย ท่าท่างประกอบการตี เป็นต้น) และประการสำคัญคือ การเส็งกลองจิ่งของจังหวัดมุกดาหาร มีเพียงจังหวัดเดียวที่มีการแข่งขันจนถึงปัจจุบันนี้ ถือได้ว่า เป็นวิถีวัฒนธรรมที่ยังคงมีการสืบทอดกันมาจนถึงปัจจุบันนี้ จังหวัดโดยสภาวัฒนธรรมจังหวัดมุกดาหาร ได้เสนอให้กิจกรรมการ "เส็งกลองจิ่ง" เป็น "มรดกทางวัฒนธรรม" ของจังหวัดมุกดาหาร     


จาการดำเนินงานตามโครงการจัดการความรู้เพื่อเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนของวิทยาลัยชุมชนมุกดาหาร การศึกษาบริบทของชุมชนก่อนการดำเนินงานโครงการในแต่ละปี และที่ผ่านมาทำให้ได้พบว่า ในหลายพื้นที่ มีประเพณีที่เรียกกันว่า "เส็งกลอง" โดยเฉพาะ "กลองจิ่ง" มีการดำเนินการมาอย่างต่อเนื่อง จนเป็นประเพณีของชุมชน มีเอกลักษณ์ มีคุณค่าทางสังคม จากข้อมูลดังกล่าว บุคลากรขอ
ิวทยาลัยชุมชนผูรับผิดชอบโครงการ (อ.มยุรา  คำปาน) จึงได้จัดให้มีการศึกษา ถอดบทเรียน ในพื้นที่ต่างๆหลายพื้นที่ เพื่อเป็นการรวบรวม จัดระบบ พัฒนา เผยแพร่ และจะนำไปสู่การถ่ายทอดภูมิปัญญาเหล่านี้แก่คนทั่วไปต่อไป ซึ่งหมายถึงกระบวนการ "จัดการความรู้" ของชุมชน ผ่านกิจกรรมการจัดแข่งขันการเส็งกลองจิ่งในงานกาชาดและงานของดีของจังหวัดมุกดาหาร ในปี ๒๕๖๑

ในการจัดกิจกรรมการแข่งขันเส็งกลองจิ่งในครั้งนี้ มีหมู่บ้านที่เข้าร่วม รวมจำนวน ๗ ทีม ได้แก่
(๑) บ้านห้วยลำโมง ตำบลคำบก อำเภอคำชะอี
(๒) ตำบลบ้านซ่ง อำเภอคำชะอี (จำนวน ๔ หมู่บ้าน
(๓) บ้านนาม่วง ตำบลดอนตาล อำเภอดอนตาล
(๔) บ้านนาโสก ตำบลนาโสก อำเภอเมือง

การจัดการแข่งขันก็ดำเนินการตามหลักเกณฑ์ที่ชุมชนเคยปฏิบัติกันมา เช่น เวลาที่ใช้ในการแข่งขัน รูปแบบการแข่งขัน โดยกรรมการการแข่งขันประกอบด้วย คุณตาสุรจิตต์  จันทรสาขา ประธานสภาวัฒนธรรมจังหวัดมุกดาหาร ตัวแทนชุมชนที่เข้าร่วมแข่งขัน และอาจารย์จากวิทยาลัยชุมชนมุกดาหาร

ผลจกาการแข่งขัน เป็นข้อค้นพบประการหนึ่งพบว่า
(๑) กลองจิ่ง เป็นทุนทางวัฒนธรรมของชนเผ่าจังหวัดมุกดาหาร ที่ไม่จำเพาะว่าเป็นชนเผ่าใดชนเผ่าหนึ่ง แต่เป็นวัฒนธรรมหรือทุนทางวัฒนธรรมที่มีอยู่ในทุกชนเผ่าที่อพยพเข้ามาอาศัยอยู่ในจังหวัดมุกดาหารตั้งแต่อดีต
(๒) การเส็งกลองจิ่ง เป็นการแข่งขันของชุมชน เพื่อสะท้อนถึงการอาศัยอยู่ร่วมกันอย่างสันติของคนในชุมชน
(๓) การเส็งกลอง เพื่อต้องการแสดงศักยภาพของคนในชุมชนของตนเอง
(๔) การเส็งกลอง มีการถ่ายทอดสู่คนรุ่นหลังอย่างต่อเนื่อง (ผู้เข้าแข่งขัน ส่วนหนึ่งเป๋นเยาวชนในชุมชน)
(๕) แกนนำชุมชนเป็นตัวแบบให้แก่คนรุ่นหลังได้ในการสืบสานวัฒนธรรม
(๖) หน่วยงาน/องค์กรส่วนที่เกี่ยวข้องจำเป็นต้องสร้างเวทีการแสดงให้แก่ชุมชนอย่างต่อเนื่องและบ่อยครั้ง
(๗) ควรมีการยกย่องเชิดชูวัฒนธรรมชุมชนที่ทรงคุณค่าเหล่านี้ให้มีความเด่นชัดมากขึ้น



วิทยาลัยชุมชนมุกดาหาร ควรดำเนินการในเรื่องทุนวัฒนธรรมของชุมชนในเขตจังหวัดมุกดาหาร อย่างต่อเนื่องในหลายๆประเภท โดยผ่านกระบวนการ "จัดการความรู้" โดยส่งเสริมให้บุคลากรของวิทยาลัยชุมชนมุกดาหาร ดำเนินการอย่างจริงจัง ทั้งในรูปแบบของการจัดการโครงการ แล้วนำสู่การบูรณาการสู่การจัดการเรียนการสอนอในทุกหลักสูตร ไม่ว่า จะเป็นหลักสูตรอนุปริญญา หลักสูตรฝึกอบรม และการบริการวิชาการ ด้วยวิธีการวิจัยเป็นหลัก เพื่อทำหน้าที่สถาบันการศึกษาเพื่อการบริการชุมชนอย่างหลากหลายรูปแบบ บนพื้นฐานของปัญหาและความต้องการของชุมชน ให้สมกับวิทยาลัยชุมชนมุกดาหาร คือ "แหล่งวิชาการเพื่อชุมชน"อย่างแท้จริง